Định Nghĩa từ Kinh Điển
Trong Trung Luận của Bồ-tát Long Thọ:
“Chư Phật thuyết pháp thường nương theo hai đế: Một là thế tục đế, hai là đệ nhất nghĩa đế (chân đế). Nếu người không hiểu được sự phân biệt của hai đế này thì không thể hiểu được ý nghĩa sâu xa trong Phật pháp.”
Hai Chân Lý
1. Tục Đế (Saṃvṛti-satya)
“Chân lý theo quy ước thế gian…”
Ý Nghĩa
- Sự thật tương đối
- Quy ước thế gian
- Hiện tượng giả hợp
Đặc Điểm
- Có sinh diệt
- Có nhân quả
- Có tương đối
2. Chân Đế (Paramārtha-satya)
“Chân lý tuyệt đối…”
Ý Nghĩa
- Sự thật tuyệt đối
- Thực tướng các pháp
- Tánh không chân thật
Đặc Điểm
- Không sinh diệt
- Vượt nhân quả
- Tuyệt đối
Mối Quan Hệ Giữa Hai Đế
1. Không Tách Rời
- Cùng một thực tại
- Hai mặt của vấn đề
- Tương tức tương nhập
2. Hỗ Tương
- Tục đế hiển chân đế
- Chân đế thành tục đế
- Không ngăn ngại
3. Viên Dung
- Không một không khác
- Không thường không đoạn
- Trung đạo
Ứng Dụng Trong Tu Tập
1. Đối Với Tục Đế
- Giữ giới tu phước
- Tích tập công đức
- Lợi lạc chúng sinh
2. Đối Với Chân Đế
- Tu tập trí tuệ
- Thấy rõ tánh không
- Chứng ngộ thực tướng
3. Song Tu
- Phước huệ song tu
- Tục chân viên dung
- Trung đạo liễu nghĩa
Phương Pháp Thực Hành
1. Về Tục Đế
- Học hiểu nhân quả
- Tu tập thiện nghiệp
- Tích lũy công đức
2. Về Chân Đế
- Thiền quán tánh không
- Thấy rõ thực tướng
- Đoạn trừ chấp thủ
3. Về Trung Đạo
- Phước huệ song tu
- Không rơi cực đoan
- Viên dung vô ngại
Mối Liên Hệ với Giáo Pháp
1. Với Ba Đặc Tính
- Vô thường: Tục đế
- Vô ngã: Chân đế
- Khổ: Cả hai đế
2. Với Tứ Diệu Đế
- Khổ, Tập: Tục đế
- Diệt: Chân đế
- Đạo: Cả hai đế
3. Với Bát Chánh Đạo
- Phương tiện: Tục đế
- Cứu cánh: Chân đế
- Tu tập: Cả hai đế
Lợi Ích Của Hiểu Biết Nhị Đế
1. Về Tri Kiến
- Hiểu rõ chân lý
- Tránh cực đoan
- Phát triển trí tuệ
2. Về Tu Tập
- Tu tập đúng đắn
- Không chấp một bên
- Tiến bộ vững chắc
3. Về Giải Thoát
- Đoạn trừ phiền não
- Chứng ngộ thực tướng
- Đạt được giải thoát
Chướng Ngại Cần Vượt Qua
1. Về Tục Đế
- Phủ nhận quy ước
- Chấp không nhân quả
- Đoạn kiến
2. Về Chân Đế
- Chấp thủ thực tại
- Mê chấp thường kiến
- Bác bỏ tục đế
3. Về Trung Đạo
- Rơi vào cực đoan
- Không hiểu viên dung
- Chấp một bên
Kết Luận
Nhị Đế là:
- Hai phương diện của thực tại
- Phương tiện và cứu cánh
- Con đường trung đạo
Để thành tựu cần:
- Hiểu rõ cả hai đế
- Tu tập viên dung
- Chứng ngộ trung đạo