Định Nghĩa từ Kinh Điển
Trong Kinh Udāna, đức Phật dạy về Niết-bàn:
“Này các Tỳ kheo, có cái không sinh, không hiện hữu, không tác thành, không làm ra. Này các Tỳ kheo, nếu không có cái không sinh, không hiện hữu, không tác thành, không làm ra, thì ở đây không thể trình bày sự xuất ly khỏi sinh, hiện hữu, tác thành, làm ra. Vì rằng, này các Tỳ kheo, có cái không sinh, không hiện hữu, không tác thành, không làm ra, nên có trình bày sự xuất ly khỏi sinh, hiện hữu, tác thành, làm ra.”
Đặc Tính của Niết Bàn
1. Vô Vi (Asaṅkhata)
“Niết-bàn là pháp vô vi…”
Bản Chất
- Không bị tạo tác
- Không do duyên sinh
- Không sinh diệt
Ý Nghĩa
- Vượt khỏi nhân quả
- Siêu việt thời gian
- Thường hằng bất biến
2. Tịch Tĩnh (Santi)
“Niết-bàn là tịch tĩnh tối thượng…”
Trạng Thái
- Vắng lặng tuyệt đối
- An lạc viên mãn
- Không còn phiền não
Đặc Điểm
- Vắng bặt ý niệm
- Không còn đối đãi
- Thoát khỏi sinh tử
3. Giải Thoát (Vimutti)
“Niết-bàn là sự giải thoát…”
Nội Dung
- Thoát khỏi luân hồi
- Đoạn tận phiền não
- Chấm dứt khổ đau
Thành Tựu
- Tự tại vô ngại
- Trí tuệ viên mãn
- An lạc tối thượng
Hai Loại Niết Bàn
1. Hữu Dư Y Niết Bàn
“Còn thân ngũ uẩn nhưng đoạn tận phiền não…”
Đặc Điểm
- Còn thân tâm
- Hết phiền não
- A-la-hán tại thế
Trạng Thái
- Giải thoát tâm
- Giải thoát tuệ
- Còn dư y
2. Vô Dư Y Niết Bàn
“Xả bỏ thân ngũ uẩn, hoàn toàn tịch diệt…”
Đặc Điểm
- Xả bỏ ngũ uẩn
- Tịch diệt hoàn toàn
- Không còn dư y
Trạng Thái
- Giải thoát viên mãn
- Thoát khỏi sinh tử
- Tịch tĩnh tuyệt đối
Con Đường Đạt Đến
1. Đoạn Trừ Phiền Não
- Tham ái
- Sân hận
- Vô minh
2. Tu Tập Giới Định Tuệ
3. Thành Tựu Đạo Quả
Những Điều Cần Hiểu Về Niết Bàn
1. Không Thể Diễn Tả
- Vượt khỏi ngôn ngữ
- Siêu việt tư duy
- Cần tự chứng ngộ
2. Không Phải Hư Vô
- Không phải đoạn diệt
- Không phải phi hữu
- Thực tại tối thượng
3. Không Thể So Sánh
- Vượt khỏi thế gian
- Không gì tương đương
- Tuyệt đối độc nhất
Dấu Hiệu Chứng Đắc
1. Về Tâm
- Hoàn toàn thanh tịnh
- Không còn phiền não
- Tự tại giải thoát
2. Về Trí
- Tuệ giác viên mãn
- Thấy rõ thực tướng
- Không còn mê lầm
3. Về Đạo Quả
- Đoạn tận lậu hoặc
- Thoát khỏi sinh tử
- Chứng ngộ vô vi
Lợi Ích của Niết Bàn
1. Đối Với Bản Thân
- Giải thoát tối hậu
- An lạc viên mãn
- Tự tại vô ngại
2. Đối Với Tha Nhân
- Chứng minh đạo quả
- Khích lệ tu tập
- Lợi lạc chúng sinh
3. Đối Với Đạo Pháp
- Mục tiêu tối thượng
- Cứu cánh giải thoát
- Chân lý tuyệt đối
Kết Luận
Niết Bàn là:
- Thực tại tối thượng
- Giải thoát viên mãn
- Cứu cánh tối hậu
Để chứng đắc cần:
- Tu tập miên mật
- Đoạn trừ phiền não
- Thực chứng giải thoát