Tuệ Giải Thoát (Pali: Paññāvimutti) là một thuật ngữ dùng để chỉ một trong hai con đường chính để chứng đắc quả vị A-la-hán. Vị A-la-hán được gọi là “Tuệ Giải Thoát” là người đã đoạn trừ hoàn toàn các lậu hoặc (āsava) và đạt được giải thoát Niết Bàn chủ yếu thông qua sự phát triển của trí tuệ (paññā), đặc biệt là trí tuệ minh sát (Vipassanā-ñāṇa).
Con đường này nhấn mạnh việc quán chiếu sâu sắc vào bản chất của thực tại (Vô thường, Khổ, Vô ngã) để nhổ tận gốc rễ của vô minh và tham ái.
| Tiêu chí | Tuệ Giải Thoát (Paññāvimutti) | Câu Phần Giải Thoát (Ubhatobhāgavimutti) |
|---|---|---|
| Con đường chính | Thiền Minh sát (Vipassanā) | Thiền Định (Samatha) và Thiền Minh sát (Vipassanā) |
| Chứng đắc Thiền | Không nhất thiết chứng đắc tất cả các tầng thiền | Chứng đắc và an trú được cả 8 tầng thiền (4 thiền Sắc và 4 thiền Vô sắc) |
| Năng lực | Trí tuệ siêu việt | Cả Định và Tuệ đều viên mãn |
| Giải thoát | Giải thoát khỏi lậu hoặc bằng trí tuệ | Giải thoát khỏi cả hai phần: chướng ngại của định (qua các tầng thiền) và chướng ngại của tuệ (qua minh sát) |
Cả hai loại A-la-hán đều đã giải thoát hoàn toàn khỏi vòng luân hồi và có quả vị giải thoát như nhau. Sự khác biệt nằm ở con đường tu tập và các năng lực (thần thông, định lực) mà họ đã phát triển trong quá trình đó. Vị Câu Phần Giải Thoát thường có các năng lực về thiền định và thần thông mạnh mẽ hơn.
Trong kinh điển Nikaya, Đức Phật thường đề cập đến nhiều vị Tỳ-kheo đã chứng quả A-la-hán qua con đường Tuệ Giải Thoát. Đây được xem là con đường phổ biến hơn cho các hành giả không có khuynh hướng tự nhiên về thiền định sâu.
Ví dụ, trong Kinh Mahā-salāyatanika (Trung Bộ 149), Đức Phật giải thích rằng một người có thể không kinh nghiệm các tầng thiền nhưng vẫn có thể hiểu rõ sự sinh diệt của sáu xứ và do đó, đạt được giải thoát.