A-la-hán là gì?

A-la-hán (Pali: Arahant), dịch là Ứng Cúng hay Vô Sanh, là quả vị Thánh cao nhất và cuối cùng trong bốn quả vị giải thoát.

Một vị A-la-hán là người đã đoạn trừ hoàn toàn toàn bộ mười kiết sử, bao gồm cả năm thượng phần kiết sử (uddhambhāgiyāni saṃyojanāni) - những sợi dây trói buộc vi tế nhất vào các cõi Sắc và Vô Sắc.

Vị ấy đã hoàn thành phạm hạnh, việc cần làm đã làm, đã đặt gánh nặng xuống, đã đạt được mục đích tối hậu, đã đoạn tận hữu kiết sử, và giải thoát hoàn toàn nhờ chánh trí. Vị ấy đã chấm dứt hoàn toàn vòng luân hồi sinh tử.

Năm Thượng Phần Kiết Sử được Đoạn Trừ

6. Sắc Ái (Rūpa-rāga): Sự tham ái, đắm nhiễm vào các cõi thiền Sắc giới.
7. Vô Sắc Ái (Arūpa-rāga): Sự tham ái, đắm nhiễm vào các cõi thiền Vô sắc giới.
8. Mạn (Māna): Sự kiêu mạn, so sánh vi tế “ta là”.
9. Trạo Cử (Uddhacca): Sự phóng dật, dao động vi tế của tâm.
10. Vô Minh (Avijjā): Sự không thấy biết chân lý Tứ Diệu Đế, là gốc rễ của toàn bộ luân hồi.

Con Đường Tu Tập Chắc Chắn

Con đường từ A-na-hàm lên A-la-hán là giai đoạn cuối cùng, đòi hỏi sự quân bình hoàn hảo và sự phát triển đỉnh cao của toàn bộ 37 Phẩm Trợ Đạo. Đây là con đường chắc chắn nhất, được Đức Phật giảng dạy trong rất nhiều bài kinh.

Bước 1: Nền tảng của A-na-hàm

• Hành giả đã là một vị Thánh A-na-hàm, đã đoạn trừ 5 hạ phần kiết sử. Tâm đã hoàn toàn không còn tham dục và sân hận.
• Vị ấy thường đã chứng đắc ít nhất một trong các tầng thiền Sắc giới.

Bước 2: Phát triển song hành Định và Tuệ (Samatha-Yuganaddha)

Đây là cốt lõi của con đường. Định và Tuệ phải được phát triển như một cặp đôi, hỗ trợ lẫn nhau.

1. Làm chủ các tầng Thiền Định (Samatha):
   • Vị ấy tu tập và làm chủ cả 8 tầng thiền, từ Sơ Thiền đến Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
   • Mục đích:
     • Tạo ra một trạng thái tâm cực kỳ định tĩnh, trong sáng, và mạnh mẽ (nền tảng của Tứ Thiền).
     • Thấy rõ sự bất toàn của ngay cả những trạng thái an lạc cao nhất (các cõi Vô Sắc), từ đó đoạn trừ Sắc Ái và Vô Sắc Ái.
2. Phát triển Tuệ Minh Sát (Vipassanā) lên mức tối thượng:
   • Đối tượng quán chiếu: Không chỉ là ngũ uẩn thông thường, mà là chính các tầng thiền định.
   • Quá trình quán chiếu: Sau khi xuất khỏi mỗi tầng thiền (từ Sơ Thiền đến Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ), vị ấy lập tức dùng trí tuệ để quán chiếu chính trạng thái thiền vừa trải qua.
   • Thấy rõ Tam Tướng của các tầng thiền: Vị ấy thấy rõ rằng: “Trạng thái thiền này cũng là vô thường (anicca), do duyên mà có, không bền vững. Nó cũng là khổ (dukkha) vì còn chịu sự chi phối của luật vô thường. Nó cũng là vô ngã (anattā), không có một cái ta nào đang chứng thiền, chỉ có các pháp đang vận hành.”

Bước 3: Đoạn trừ các Kiết Sử Vi Tế

Khi trí tuệ minh sát đã thấy rõ bản chất vô ngã của ngay cả những trạng thái tâm cao cấp nhất, các kiết sử vi tế cuối cùng sẽ bị nhổ bật gốc:

• Đoạn trừ Mạn (Māna): Khi thấy rõ không có “ta” trong ngũ uẩn, không có “ta” trong các tầng thiền, thì sự so sánh “ta hơn, ta kém, ta bằng” không còn chỗ đứng.
• Đoạn trừ Trạo Cử (Uddhacca): Khi tâm đã an trú vững chắc trong định và tuệ, sự dao động vi tế cuối cùng cũng chấm dứt.
• Đoạn trừ Vô Minh (Avijjā): Đây là kiết sử cuối cùng và gốc rễ nhất. Khi trí tuệ đã thấu suốt Tứ Diệu Đế một cách hoàn toàn, thấy rõ bản chất Duyên Khởi và Vô Ngã của tất cả các pháp hữu vi (bao gồm cả các tầng thiền), vô minh bị phá tan.

Bước 4: Đốn ngộ và Chứng đắc A-la-hán

• A-la-hán Đạo Tuệ (Arahatta-magga-ñāṇa): Trong một sát-na tâm cuối cùng, Đạo Tuệ của bậc A-la-hán phát sinh, lấy Niết Bàn làm đối tượng. Sát-na tâm này có năng lực cắt đứt hoàn toàn 5 thượng phần kiết sử còn lại.
• A-la-hán Quả Tuệ (Arahatta-phala-ñāṇa): Ngay sau đó là các sát-na Quả Tuệ, trải nghiệm sự an lạc giải thoát hoàn toàn, chấm dứt mọi lậu hoặc (āsava).

Vị ấy đã trở thành một bậc A-la-hán, một bậc Thánh vô học, đã hoàn thành con đường. Đây chính là con đường chắc chắn nhất, kết hợp sức mạnh của Định để làm lắng dịu tâm và sức mạnh của Tuệ để cắt đứt phiền não.