Giới thiệu về Sơ Thiền

Sơ Thiền (Pali: Paṭhama-jhāna) là tầng thiền định đầu tiên trong bốn tầng thiền Sắc giới (Rūpa-jhāna). Đây là một trạng thái tâm cao thượng, đạt được khi hành giả đã tạm thời làm lắng dịu được Năm Triền Cái (tham dục, sân hận, hôn trầm-thụy miên, trạo cử-hối quá, và hoài nghi).

Kinh điển định nghĩa Sơ Thiền là: “Ly dục, ly ác bất thiện pháp, một Tỳ-kheo chứng và trú Sơ thiền, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh, có tầm, có tứ.”

Năm Chi Thiền của Sơ Thiền

Sơ Thiền được đặc trưng bởi sự hiện diện của năm yếu tố, gọi là năm chi thiền (jhānaṅga):

1. Tầm (Vitakka): Sự hướng tâm, “đặt” tâm lên đối tượng thiền định (ví dụ: hơi thở).
2. Tứ (Vicāra): Sự duy trì tâm, “giữ” tâm trên đối tượng, khám phá đối tượng đó.
3. Hỷ (Pīti): Niềm vui, sự phấn chấn, thích thú phát sinh khi tâm được an tĩnh.
4. Lạc (Sukha): Cảm giác hạnh phúc, an lạc, dễ chịu của thân và tâm.
5. Nhất Tâm (Ekaggatā): Trạng thái tâm hợp nhất vào một đối tượng duy nhất.

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Chuẩn bị

• Chọn nơi yên tĩnh: Tìm một nơi ít bị làm phiền bởi tiếng ồn và sự qua lại.
• Tư thế thoải mái: Ngồi ở tư thế kiết-già, bán-già, hoặc bất kỳ tư thế nào giúp bạn giữ lưng thẳng và ổn định trong thời gian dài.
• Thư giãn thân tâm: Dành vài phút để thư giãn toàn bộ cơ thể, từ đầu đến chân. Hít thở sâu vài hơi để tâm trí lắng dịu.
• Thiết lập giới luật: Giữ gìn năm giới hoặc các giới luật của người tu sĩ là nền tảng quan trọng để tâm được trong sạch và dễ định.

Bước 2: Phát triển Định Cận (Upacāra Samādhi)

Đây là giai đoạn tiền định, ngay trước khi nhập vào Sơ Thiền.

1. Chọn đề mục: Đề mục phổ biến nhất là hơi thở (Ānāpānasati).
2. Tập trung vào hơi thở: Đưa sự chú ý đến vùng cửa mũi hoặc vùng bụng phình-xẹp. Chỉ đơn giản là quan sát hơi thở vào và hơi thở ra một cách tự nhiên. Đừng cố gắng kiểm soát hay điều khiển nó.
3. Đối phó với phóng tâm: Khi tâm lang thang (đây là điều hoàn toàn tự nhiên), hãy nhẹ nhàng nhận biết rằng tâm đã đi lang thang, và rồi từ từ, không phán xét, đưa sự chú ý trở lại với hơi thở. Lặp lại quá trình này một cách kiên nhẫn.
4. Sự xuất hiện của Nimitta: Khi sự tập trung trở nên liên tục và vững chắc, một hình ảnh ánh sáng gọi là Nimitta (tợ tướng) có thể xuất hiện trong tâm. Nimitta có thể có nhiều hình dạng và màu sắc khác nhau (như cục bông gòn, ngôi sao, mặt trăng…).
   • Đừng bám víu hay sợ hãi Nimitta. Hãy xem nó như một dấu hiệu cho thấy định lực của bạn đang phát triển.
   • Duy trì sự chú ý: Giữ tâm trên Nimitta một cách nhẹ nhàng. Nếu nó biến mất, hãy quay lại với hơi thở. Khi Nimitta trở nên ổn định, sáng rõ và tâm có thể an trú trên đó một cách dễ dàng, đó là dấu hiệu của Định Cận.

Bước 3: Nhập Sơ Thiền

Khi tâm đã an trú vững chắc trong Định Cận và Năm Triền Cái đã hoàn toàn lắng dịu, các chi thiền của Sơ Thiền sẽ tự động phát sinh một cách rõ rệt.

1. Tầm và Tứ: Tâm hướng đến Nimitta (Tầm) và duy trì trên đó (Tứ).
2. Hỷ và Lạc: Một cảm giác Hỷ (Pīti) mạnh mẽ sẽ khởi lên, có thể biểu hiện như sóng dâng trào, cảm giác rùng mình, hoặc sự phấn chấn lan tỏa khắp cơ thể. Đi kèm với Hỷ là Lạc (Sukha), một cảm giác hạnh phúc, an lạc, dễ chịu sâu sắc.
3. Nhất Tâm: Tâm hoàn toàn hợp nhất với đối tượng (Nimitta).

Tại thời điểm này, hành giả đã chứng và trú vào Sơ Thiền. Năm chi thiền cùng tồn tại và hoạt động một cách hài hòa.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: Hãy duy trì trạng thái này một cách tự nhiên, không cần cố gắng quá sức. Quan sát sự hiện diện của năm chi thiền.
• Xuất thiền: Khi muốn kết thúc, chỉ cần tác ý rời khỏi trạng thái thiền. Tâm sẽ từ từ quay trở lại trạng thái bình thường.
• Quán chiếu sau khi xuất thiền: Sau khi xuất thiền, hãy dành thời gian để quán chiếu lại kinh nghiệm vừa trải qua. Nhận biết các chi thiền đã sinh khởi và hoại diệt như thế nào. Đây là bước chuyển từ Định (Samatha) sang Tuệ (Vipassanā).

Lưu ý Quan trọng

• Kiên nhẫn: Việc chứng đắc thiền đòi hỏi thời gian và sự thực hành đều đặn. Đừng nản lòng.
• Không mong cầu: Sự mong cầu chứng đắc chính là một chướng ngại. Hãy thực hành với tâm xả ly.
• Tìm thầy hướng dẫn: Nếu có thể, hãy tìm một vị thầy có kinh nghiệm để được hướng dẫn và giải đáp các thắc mắc trong quá trình thực hành.