Giới thiệu về Nhị Thiền

Nhị Thiền (Pali: Dutiya-jhāna) là tầng thiền định thứ hai trong bốn tầng thiền Sắc giới. Nó được chứng đắc khi hành giả đã làm chủ Sơ Thiền và có khả năng từ bỏ hai chi thiền thô hơn là Tầm (Vitakka) và Tứ (Vicāra).

Kinh điển định nghĩa Nhị Thiền là: “Làm tịnh chỉ tầm và tứ, một Tỳ-kheo chứng và trú Nhị thiền, một trạng thái hỷ lạc do định sanh, không tầm, không tứ, nội tĩnh nhất tâm.”

Ba Chi Thiền của Nhị Thiền

Nhị Thiền được đặc trưng bởi sự vắng mặt của Tầm và Tứ, chỉ còn lại ba chi thiền:

  1. Hỷ (Pīti): Niềm vui, sự phấn chấn. Trong Nhị Thiền, Hỷ trở nên sâu lắng và mạnh mẽ hơn vì nó phát sinh từ định tĩnh nội tại, không còn lệ thuộc vào sự hướng tâm ban đầu.
  2. Lạc (Sukha): Cảm giác hạnh phúc, an lạc. Lạc ở đây cũng vi tế và sâu sắc hơn so với Sơ Thiền.
  3. Nhất Tâm (Ekaggatā): Trạng thái tâm hợp nhất. Sự tập trung trở nên vững chắc và tự nhiên hơn rất nhiều khi không còn sự hoạt động của Tầm và Tứ.

Sự khác biệt chính yếu giữa Sơ Thiền và Nhị Thiền là sự nội tĩnh (ajjhattaṃ sampasādanaṃ) - một sự tĩnh lặng và tin tưởng hoàn toàn từ bên trong, do tâm không còn phải “làm việc” để hướng đến và duy trì đối tượng.

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Sơ Thiền

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Sơ Thiền

Sau khi xuất Sơ Thiền, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

  1. Quán chiếu Tầm và Tứ là thô thiển: Nhận thấy rằng sự hoạt động của Tầm (hướng tâm) và Tứ (duy trì tâm) vẫn là một sự vận động của tâm, một sự vi tế của suy nghĩ. Chúng làm cho trạng thái thiền kém phần tĩnh lặng so với một trạng thái không có chúng.
  2. Quán chiếu sự ưu việt của Nhị Thiền: Phát triển ý muốn hướng đến Nhị Thiền, một trạng thái an tĩnh và vi tế hơn, nơi không còn Tầm và Tứ. “Trạng thái không tầm, không tứ chắc chắn sẽ an tịnh và cao thượng hơn.”
  3. Phát triển tâm xả ly: Phát triển sự nhàm chán, không còn bám víu vào các chi thiền của Sơ Thiền, đặc biệt là Tầm và Tứ.

Bước 3: Nhập lại Sơ Thiền và Hướng đến Nhị Thiền

  1. Nhập lại Sơ Thiền: Hành giả nhập lại Sơ Thiền và an trú trong đó.
  2. Tác ý từ bỏ Tầm và Tứ: Trong khi vẫn ở Sơ Thiền, hành giả tác ý một cách nhẹ nhàng: “Mong rằng Tầm và Tứ này sẽ được tịnh chỉ.”
  3. Tập trung vào Hỷ, Lạc, Nhất Tâm: Thay vì chú ý đến hoạt động của Tầm và Tứ, hãy chuyển sự chú ý sang các chi thiền còn lại là Hỷ, Lạc và Nhất Tâm. Hãy để tâm an trú vào cảm giác hỷ lạc do định sanh.
  4. Chứng đắc Nhị Thiền: Khi sự tác ý và thực hành đã đủ mạnh, Tầm và Tứ sẽ tự động biến mất. Tâm sẽ lập tức chuyển sang một trạng thái tĩnh lặng, vững chãi và sâu sắc hơn. Hỷ và Lạc trở nên nổi bật và mạnh mẽ. Hành giả đã chứng và trú vào Nhị Thiền.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

Lưu ý Quan trọng