Giới thiệu về Tứ Thiền

Tứ Thiền (Pali: Catuttha-jhāna) là tầng thiền định thứ tư và cũng là tầng thiền cao nhất trong cõi Sắc giới (Rūpa-jhāna). Nó được chứng đắc khi hành giả đã làm chủ Tam Thiền và có khả năng từ bỏ cả Lạc (Sukha) và Khổ (Dukkha) - những cảm thọ cuối cùng.

Kinh điển định nghĩa Tứ Thiền là: “Xả lạc, xả khổ, diệt hỷ ưu đã cảm thọ trước, vị ấy chứng và trú vào Tứ thiền, không khổ không lạc, xả niệm thanh tịnh.”

Hai Chi Thiền của Tứ Thiền

Tứ Thiền là trạng thái cực kỳ vi tế, được đặc trưng bởi sự vắng mặt của mọi cảm thọ dễ chịu hay khó chịu, chỉ còn lại hai chi thiền:

1. Xả (Upekkhā): Tâm bình thản, quân bình. Trong Tứ Thiền, Xả đạt đến mức độ thanh tịnh hoàn hảo. Nó không còn là sự “trơ” ra mà là một sự sáng suốt, tĩnh lặng, không hề dao động trước bất kỳ điều gì.
2. Nhất Tâm (Ekaggatā): Trạng thái tâm hợp nhất. Định lực ở đây đạt đến đỉnh cao, vững chắc như một cột đá.

Hơi thở ra vào (assāsa-passāsa) được xem là tạm thời ngưng lại trong trạng thái này, cho thấy sự tĩnh lặng tuyệt đối của thân và tâm. Tứ Thiền là nền tảng vững chắc nhất để phát triển các thắng trí (abhiññā) và trí tuệ minh sát (vipassanā-ñāṇa).

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Tam Thiền

• Hành giả phải có khả năng nhập, an trú và xuất Tam Thiền một cách thuần thục.
• Cần làm chủ trạng thái “xả niệm lạc trú” đến mức có thể duy trì nó trong thời gian dài mà không bị rơi trở lại các tầng thiền thấp hơn.

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Tam Thiền

Sau khi xuất Tam Thiền, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

1. Quán chiếu Lạc là thô thiển: Nhận thấy rằng chi thiền Lạc (Sukha), dù rất vi tế và an bình, vẫn là một cảm thọ, một sự vi tế của tâm. Vẫn còn đó sự phân biệt “lạc” và “không lạc”.
2. Quán chiếu sự ưu việt của Tứ Thiền: Phát triển ý muốn hướng đến Tứ Thiền, một trạng thái hoàn toàn thanh tịnh, vượt lên trên cả lạc và khổ. “Trạng thái không khổ không lạc, chỉ có xả niệm thanh tịnh, chắc chắn sẽ an tịnh và cao thượng hơn.”
3. Phát triển tâm xả ly: Phát triển sự nhàm chán, không còn bám víu vào cảm giác lạc thọ của Tam Thiền.

Bước 3: Nhập lại Tam Thiền và Hướng đến Tứ Thiền

1. Nhập lại Tam Thiền: Hành giả nhập lại Tam Thiền và an trú trong đó.
2. Tác ý từ bỏ Lạc: Trong khi vẫn ở Tam Thiền, hành giả tác ý một cách nhẹ nhàng: “Mong rằng cảm thọ Lạc này sẽ được xả ly.”
3. Tập trung vào Xả và Nhất Tâm: Thay vì để tâm an trú trong Lạc, hãy tập trung vào chính phẩm chất Xả và sự hợp nhất của tâm (Nhất Tâm).
4. Chứng đắc Tứ Thiền: Khi sự tác ý và thực hành đã đủ mạnh, cảm thọ Lạc sẽ tự động biến mất. Tâm sẽ lập tức chuyển sang một trạng thái tĩnh lặng, trong sáng và bình ổn tuyệt đối. Không còn cảm giác khổ hay lạc, chỉ có sự thanh tịnh của tâm Xả. Hành giả đã chứng và trú vào Tứ Thiền.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: An trú trong trạng thái xả niệm thanh tịnh này. Làm quen với sự vắng mặt hoàn toàn của các cảm thọ.
• Xuất thiền: Tác ý để rời khỏi trạng thái thiền.
• Quán chiếu: Sau khi xuất thiền, hãy quán chiếu lại kinh nghiệm. So sánh sự khác biệt giữa Tam Thiền và Tứ Thiền, đặc biệt là sự vi tế và thanh tịnh của tâm Xả trong Tứ Thiền.

Nền tảng cho Thắng Trí và Tuệ Giác

Tâm trong Tứ Thiền được ví như một mặt hồ phẳng lặng, trong vắt, có thể phản chiếu mọi vật một cách rõ ràng. Do đó, đây là nền tảng lý tưởng để:

• Phát triển các Thắng Trí (Abhiññā): Như thiên nhãn thông, thiên nhĩ thông, tha tâm thông, túc mạng thông, thần túc thông.
• Phát triển Tuệ Minh Sát (Vipassanā): Trí tuệ có thể phát sinh một cách mạnh mẽ để thấy rõ Tam Tướng (Vô thường, Khổ, Vô ngã) và đoạn trừ các lậu hoặc, dẫn đến giải thoát hoàn toàn.