Giới thiệu về Không Vô Biên Xứ

Không Vô Biên Xứ (Pali: Ākāsānañcāyatana) là tầng thiền định đầu tiên trong bốn tầng thiền Vô sắc giới (Arūpa-jhāna). Nó được chứng đắc khi hành giả đã làm chủ Tứ Thiền và có khả năng vượt qua mọi nhận thức về hình sắc (rūpa-saññā).

Kinh điển định nghĩa tầng thiền này là: “Vượt qua mọi sắc tưởng, diệt trừ mọi đối ngại tưởng, không tác ý đến các tưởng sai biệt, một Tỳ-kheo nghĩ rằng ‘hư không là vô biên’, chứng và trú vào Không Vô Biên Xứ.”

Đây là một trạng thái tâm hoàn toàn thoát ly khỏi thế giới vật chất, chỉ còn lại nhận thức về không gian vô tận.

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Tứ Thiền

• Điều kiện tiên quyết là phải thành thục Tứ Thiền. Hành giả phải có khả năng nhập, an trú và xuất Tứ Thiền một cách dễ dàng.
• Tứ Thiền là nền tảng cần thiết vì ở đó, tâm đã hoàn toàn tĩnh lặng, thanh tịnh và không còn bị các cảm thọ chi phối, sẵn sàng để vượt qua đối tượng vật chất cuối cùng.

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Tứ Thiền

Sau khi xuất Tứ Thiền, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

1. Quán chiếu sự liên quan đến Sắc: Nhận thấy rằng Tứ Thiền, dù rất vi tế, vẫn còn dựa trên một đối tượng thuộc về sắc (như nimitta từ hơi thở, hoặc một đối tượng kasina). Chừng nào còn đối tượng sắc, chừng đó vẫn còn có khả năng bị bệnh tật, chướng ngại liên quan đến thân thể.
2. Quán chiếu sự ưu việt của Thiền Vô Sắc: Phát triển ý muốn hướng đến Không Vô Biên Xứ, một trạng thái còn an tịnh và cao thượng hơn, hoàn toàn không còn dính dáng gì đến vật chất. “Trạng thái không còn sắc tưởng chắc chắn sẽ an tịnh và vi tế hơn.”

Bước 3: Chuẩn bị đề mục và Nhập Không Vô Biên Xứ

1. Chuẩn bị đề mục “Hư không”:
   • Sau khi xuất Tứ Thiền, hành giả tác ý mở rộng đối tượng thiền (ví dụ: kasina ánh sáng) ra vô tận.
   • Khi đối tượng đã được mở rộng, hành giả loại bỏ chính đối tượng đó, chỉ còn lại không gian trống rỗng mà đối tượng đó đã chiếm giữ.
   • Tác ý và chú tâm vào không gian trống rỗng đó với suy niệm: “Hư không là vô biên, hư không là vô biên…” (Ākāso ananto).
2. Nhập lại Tứ Thiền: Nhập lại Tứ Thiền để tâm có đủ định lực.
3. Hướng tâm đến đề mục “Hư không”: Sau khi an trú trong Tứ Thiền, hành giả từ bỏ đối tượng của Tứ Thiền và hướng tâm hoàn toàn đến khái niệm “hư không vô biên” đã chuẩn bị trước đó.
4. Chứng đắc Không Vô Biên Xứ: Khi tâm hoàn toàn hợp nhất với khái niệm “hư không vô biên”, mọi nhận thức về sắc pháp sẽ biến mất. Hành giả chứng và trú vào Không Vô Biên Xứ. Trạng thái này chỉ còn hai chi thiền là Xả và Nhất Tâm, nhưng đối tượng của Nhất Tâm bây giờ là khái niệm “hư không vô biên”.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: An trú trong nhận thức về không gian vô tận này.
• Xuất thiền: Tác ý để rời khỏi trạng thái thiền.
• Quán chiếu: Sau khi xuất thiền, hãy quán chiếu lại kinh nghiệm. Nhận biết sự khác biệt căn bản giữa một tầng thiền còn dựa trên sắc (Tứ Thiền) và một tầng thiền đã hoàn toàn vượt khỏi sắc.

Lưu ý Quan trọng

• Đây là một bước nhảy vọt về nhận thức: Việc chuyển từ Sắc giới sang Vô sắc giới đòi hỏi một sự thay đổi lớn trong cách tâm hoạt động. Nó không còn bám vào một đối tượng cụ thể, vật chất mà bám vào một khái niệm trừu tượng.
• Sự cần thiết của Tứ Thiền: Không có định lực vững chắc của Tứ Thiền, hành giả không thể nào từ bỏ được đối tượng sắc và giữ tâm trên một khái niệm vi tế như “hư không vô biên”.
• Cẩn thận với sự bám víu: Dù là một trạng thái cao cấp, Không Vô Biên Xứ vẫn là một trạng thái của luân hồi. Hành giả cần tiếp tục tu tập để vượt qua nó, hướng đến các tầng thiền cao hơn và cuối cùng là Niết Bàn.