Giới thiệu về Thức Vô Biên Xứ

Thức Vô Biên Xứ (Pali: Viññāṇañcāyatana) là tầng thiền định thứ hai trong bốn tầng thiền Vô sắc giới. Nó được chứng đắc khi hành giả đã làm chủ Không Vô Biên Xứ và có khả năng vượt qua đối tượng “hư không vô biên” để nhận ra rằng chính thức đang nhận biết hư không đó cũng là vô biên.

Kinh điển định nghĩa tầng thiền này là: “Vượt qua hoàn toàn Không Vô Biên Xứ, một Tỳ-kheo nghĩ rằng ‘thức là vô biên’, chứng và trú vào Thức Vô Biên Xứ.”

Ở trạng thái này, đối tượng của tâm không còn là không gian bên ngoài, mà là chính tâm thức đang trải nghiệm không gian đó.

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Không Vô Biên Xứ

• Điều kiện tiên quyết là phải thành thục tầng thiền trước đó, Không Vô Biên Xứ.
• Hành giả phải có khả năng nhập, an trú và xuất khỏi trạng thái nhận thức về không gian vô tận một cách dễ dàng.

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Không Vô Biên Xứ

Sau khi xuất khỏi Không Vô Biên Xứ, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

1. Quán chiếu sự gần gũi với Sắc Tưởng: Nhận thấy rằng Không Vô Biên Xứ, dù đã vượt qua sắc, vẫn còn liên hệ đến khái niệm không gian, một thứ đối lập với sắc. Nó vẫn chưa hoàn toàn vi tế.
2. Quán chiếu sự ưu việt của Thức Vô Biên Xứ: Phát triển ý muốn hướng đến Thức Vô Biên Xứ, một trạng thái còn an tịnh và cao thượng hơn, nơi đối tượng là chính tâm thức. “Trạng thái lấy thức làm đối tượng chắc chắn sẽ an tịnh và vi tế hơn là lấy không gian làm đối tượng.”

Bước 3: Nhập lại Không Vô Biên Xứ và Hướng đến Thức Vô Biên Xứ

1. Nhập lại Không Vô Biên Xứ: Hành giả nhập lại tầng thiền này và an trú trong đó.
2. Chuyển đối tượng từ “Không gian” sang “Thức”:
   • Trong khi an trú, thay vì chú tâm vào “hư không vô biên”, hành giả hãy hướng sự chú ý vào chính tâm thức đang nhận biết hư không đó.
   • Hành giả tác ý và chú tâm với suy niệm: “Thức là vô biên, thức là vô biên…” (Viññāṇaṃ anantaṃ).
3. Chứng đắc Thức Vô Biên Xứ: Khi tâm từ bỏ đối tượng “hư không” và hoàn toàn hợp nhất với khái niệm “thức vô biên”, hành giả chứng và trú vào Thức Vô Biên Xứ. Trạng thái này cũng chỉ còn hai chi thiền là Xả và Nhất Tâm, nhưng đối tượng của Nhất Tâm bây giờ là “thức vô biên”.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: An trú trong nhận thức về tâm thức vô biên này.
• Xuất thiền: Tác ý để rời khỏi trạng thái thiền.
• Quán chiếu: Sau khi xuất thiền, hãy quán chiếu lại kinh nghiệm. Nhận biết sự khác biệt giữa việc lấy không gian làm đối tượng và lấy chính tâm thức làm đối tượng.

Lưu ý Quan trọng

• Sự chuyển đổi tinh vi: Đây là một sự chuyển đổi đối tượng cực kỳ vi tế, từ một khái niệm bên ngoài (không gian) vào chính tâm thức bên trong.
• Hiểu đúng về “Thức”: “Thức” ở đây không phải là cái “ta” hay “linh hồn”, mà chỉ đơn thuần là tâm thức đang nhận biết, đang trải nghiệm tầng thiền Không Vô Biên Xứ trước đó. Hành giả không bám víu vào nó như một tự ngã, mà chỉ dùng nó làm đối tượng thiền định.
• Cẩn thận với sự bám víu: Tầng thiền này có thể dẫn đến tà kiến tinh vi rằng có một “thức” thường hằng. Hành giả cần luôn ghi nhớ giáo lý Vô ngã để không bị lạc đường.