Giới thiệu về Vô Sở Hữu Xứ

Vô Sở Hữu Xứ (Pali: Ākiñcaññāyatana) là tầng thiền định thứ ba trong bốn tầng thiền Vô sắc giới. Nó được chứng đắc khi hành giả đã làm chủ Thức Vô Biên Xứ và có khả năng vượt qua đối tượng “thức vô biên” để an trú vào sự vắng mặt, sự không còn gì của chính tâm thức đó.

Kinh điển định nghĩa tầng thiền này là: “Vượt qua hoàn toàn Thức Vô Biên Xứ, một Tỳ-kheo nghĩ rằng ‘không có vật gì’, chứng và trú vào Vô Sở Hữu Xứ.”

Đối tượng của tâm ở đây là sự trống rỗng, sự không tồn tại của đối tượng ở tầng thiền trước (tức là Thức Vô Biên Xứ).

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Thức Vô Biên Xứ

• Điều kiện tiên quyết là phải thành thục tầng thiền trước đó, Thức Vô Biên Xứ.
• Hành giả phải có khả năng nhập, an trú và xuất khỏi trạng thái nhận thức về thức vô biên một cách dễ dàng.

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Thức Vô Biên Xứ

Sau khi xuất khỏi Thức Vô Biên Xứ, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

1. Quán chiếu sự còn lại của đối tượng: Nhận thấy rằng Thức Vô Biên Xứ vẫn còn một đối tượng, đó là “thức”. Chừng nào còn đối tượng, dù vi tế đến đâu, chừng đó vẫn còn sự vận hành của tâm, vẫn chưa phải là sự an tịnh tuyệt đối.
2. Quán chiếu sự ưu việt của Vô Sở Hữu Xứ: Phát triển ý muốn hướng đến Vô Sở Hữu Xứ, một trạng thái còn an tịnh và cao thượng hơn, nơi không còn đối tượng nào để bám víu. “Trạng thái không có gì cả chắc chắn sẽ an tịnh và vi tế hơn là trạng thái còn có thức.”

Bước 3: Nhập lại Thức Vô Biên Xứ và Hướng đến Vô Sở Hữu Xứ

1. Nhập lại Thức Vô Biên Xứ: Hành giả nhập lại tầng thiền này và an trú trong đó.
2. Chuyển đối tượng từ “Thức” sang “Sự vắng mặt của Thức”:
   • Trong khi an trú, thay vì chú tâm vào “thức vô biên”, hành giả hãy hướng sự chú ý vào sự vắng mặt, sự không còn gì của chính tâm thức đó.
   • Hành giả tác ý và chú tâm với suy niệm: “Không có gì cả, không có gì cả…” (Natthi kiñci).
3. Chứng đắc Vô Sở Hữu Xứ: Khi tâm từ bỏ đối tượng “thức vô biên” và hoàn toàn hợp nhất với khái niệm “không có gì cả”, hành giả chứng và trú vào Vô Sở Hữu Xứ. Trạng thái này cũng chỉ còn hai chi thiền là Xả và Nhất Tâm, nhưng đối tượng của Nhất Tâm bây giờ là sự trống không, sự vắng mặt của mọi đối tượng.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: An trú trong nhận thức về “sự không có gì” này.
• Xuất thiền: Tác ý để rời khỏi trạng thái thiền.
• Quán chiếu: Sau khi xuất thiền, hãy quán chiếu lại kinh nghiệm. Nhận biết sự khác biệt giữa việc còn một đối tượng (thức) và việc an trú trong sự vắng mặt của đối tượng.

Lưu ý Quan trọng

• Sự buông bỏ cuối cùng: Đây là một bước buông bỏ cực kỳ vi tế. Hành giả không tạo ra một đối tượng mới, mà là nhận ra sự trống rỗng ngay khi đối tượng cũ (thức) biến mất.
• Tránh hiểu lầm: “Không có gì cả” không có nghĩa là tâm bị hủy diệt hay trống không hoàn toàn. Tâm vẫn còn đó, nhưng nó không còn nắm bắt bất kỳ đối tượng nào. Nó an trú trong chính sự vắng mặt của đối tượng.
• Cẩn thận với sự bám víu: Sự an lạc trong trạng thái này rất sâu sắc, có thể khiến hành giả lầm tưởng đây là Niết Bàn. Cần phải nhận ra rằng đây vẫn là một trạng thái do duyên hợp, vẫn thuộc về thế gian và cần phải được vượt qua.