Giới thiệu về Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ

Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (Pali: Nevasaññānāsaññāyatana) là tầng thiền định thứ tư và cũng là tầng thiền cao nhất trong bốn tầng thiền Vô sắc giới. Đây là trạng thái tâm vi tế nhất có thể đạt được trong vòng luân hồi (samsara).

Kinh điển định nghĩa tầng thiền này là: “Vượt qua hoàn toàn Vô Sở Hữu Xứ, một Tỳ-kheo chứng và trú vào Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.”

Tên gọi của nó mô tả một trạng thái cực kỳ đặc biệt:

• Không phải là có Tưởng (Neva-saññā): Nhận thức (tưởng) ở đây yếu ớt và vi tế đến mức gần như không thể nói là nó tồn tại.
• Không phải là không có Tưởng (Na-asaññā): Nhưng nó cũng không hoàn toàn biến mất. Vẫn còn một dấu vết cực kỳ mờ nhạt của hoạt động tâm.

Đây là đỉnh cao của sự tồn tại trong tam giới.

Hướng dẫn Thực hành

Bước 1: Làm chủ Vô Sở Hữu Xứ

• Điều kiện tiên quyết là phải thành thục tầng thiền trước đó, Vô Sở Hữu Xứ.
• Hành giả phải có khả năng nhập, an trú và xuất khỏi trạng thái “không có gì cả” một cách dễ dàng.

Bước 2: Quán chiếu sự bất toàn của Vô Sở Hữu Xứ

Sau khi xuất khỏi Vô Sở Hữu Xứ, hành giả cần quán chiếu về những nhược điểm của nó:

1. Quán chiếu Tưởng là bệnh: Nhận thấy rằng ngay cả việc nhận biết “không có gì cả” cũng vẫn là một hoạt động của tưởng (saññā). Đức Phật dạy: “Tưởng là bệnh, tưởng là khối u, tưởng là mũi tên.” Chừng nào còn tưởng, dù vi tế, chừng đó vẫn còn khổ.
2. Quán chiếu sự ưu việt của Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ: Phát triển ý muốn hướng đến một trạng thái còn an tịnh và cao thượng hơn, nơi mà tưởng trở nên cực kỳ vi tế đến mức gần như không còn. “Trạng thái này an tịnh hơn, vi tế hơn.”

Bước 3: Nhập lại Vô Sở Hữu Xứ và Hướng đến Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ

1. Nhập lại Vô Sở Hữu Xứ: Hành giả nhập lại tầng thiền này và an trú trong đó.
2. Tác ý vào chính trạng thái đó: Thay vì tạo ra một đối tượng mới, hành giả chỉ cần nhận ra sự vi tế của chính trạng thái Vô Sở Hữu Xứ và tác ý: “Thật an tịnh, thật cao thượng thay, trạng thái này.”
3. Chứng đắc Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ: Bằng cách an trú và xem chính tầng thiền Vô Sở Hữu Xứ là đối tượng một cách nhẹ nhàng, tâm sẽ tự động vượt qua nó. Tưởng sẽ trở nên cực kỳ vi tế. Hành giả chứng và trú vào Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ. Trạng thái này cũng chỉ còn hai chi thiền là Xả và Nhất Tâm, nhưng ở mức độ vi tế không thể diễn tả.

Bước 4: An trú và Xuất thiền

• An trú: An trú trong trạng thái cực kỳ vi tế này.
• Xuất thiền: Tác ý để rời khỏi trạng thái thiền.
• Quán chiếu: Sau khi xuất thiền, hãy quán chiếu lại kinh nghiệm. Nhận biết sự vi tế tột cùng của tâm trong trạng thái này.

Lưu ý Quan trọng

• Không phải là Niết Bàn: Đây là điểm cực kỳ quan trọng. Nhiều ngoại đạo thời Đức Phật đã lầm tưởng tầng thiền này là Niết Bàn. Tuy nhiên, Đức Phật chỉ rõ rằng đây vẫn là một trạng thái do duyên tạo, vẫn thuộc về Hành Uẩn (Saṅkhārakkhandha), vẫn là vô thường, khổ và vô ngã.
• Nền tảng cho Diệt Thọ Tưởng Định: Chỉ từ tầng thiền này, một vị A-na-hàm hoặc A-la-hán mới có thể tiến vào Diệt Thọ Tưởng Định (Nirodha-samāpatti), trạng thái tạm thời chấm dứt hoàn toàn mọi hoạt động của tâm, một sự “nếm trải” Niết Bàn ngay trong hiện tại.
• Tuệ Quán: Sau khi xuất khỏi tầng thiền này, hành giả cần dùng tuệ minh sát để quán chiếu chính trạng thái thiền đó là vô thường, khổ, vô ngã. Chính sự quán chiếu này mới dẫn đến giải thoát hoàn toàn, chứ không phải bản thân tầng thiền.