Diệt Thọ Tưởng Định là gì?

Diệt Thọ Tưởng Định (Pali: Nirodha-samāpatti), còn gọi là Tưởng Thọ Diệt Định, là một trạng thái chứng ngộ đặc biệt, nơi mọi hoạt động của tâm, đặc biệt là Thọ (vedanā) và Tưởng (saññā), cùng với một phần của Thức (viññāṇa), tạm thời ngừng lại hoàn toàn.

Đây không phải là một tầng thiền (Jhāna) thông thường mà là một sự thành tựu siêu thế, được xem là sự “nếm trải Niết Bàn” ngay trong hiện tại. Nó là trạng thái an tịnh tuyệt đối, vượt lên trên cả tầng thiền cao nhất là Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.

Ai có thể chứng đắc?

Không phải ai cũng có thể chứng đắc Diệt Thọ Tưởng Định. Theo kinh điển, chỉ có hai hạng Thánh nhân mới có khả năng này:

Bậc A-na-hàm (Bất Lai): Vị đã đoạn trừ 5 hạ phần kiết sử.
Bậc A-la-hán (Vô Sanh): Vị đã đoạn trừ cả 10 kiết sử.

Điều kiện cần để chứng đắc là hành giả phải thuần thục cả 8 tầng thiền (4 thiền Sắc giới và 4 thiền Vô sắc giới).

Quá trình Nhập Định

Quá trình nhập Diệt Thọ Tưởng Định diễn ra tuần tự:

Hành giả nhập Sơ Thiền.
Xuất Sơ Thiền, nhập Nhị Thiền.
Tuần tự như vậy cho đến khi nhập vào tầng thiền thứ tám, Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Sau khi xuất khỏi Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, hành giả sẽ nhập vào Diệt Thọ Tưởng Định.

Khi ở trong trạng thái này, mọi hoạt động của tâm và một phần hoạt động của thân (như hơi thở) đều ngừng lại. Tuy nhiên, sức sống (āyu) và hơi ấm (usmā) vẫn còn. Một người ở trong định này có thể duy trì trạng thái đó trong nhiều ngày (thường là tối đa 7 ngày) mà không cần ăn uống, và thân thể không bị tổn hại.

Sự khác biệt với các trạng thái khác

Trạng thái	Đặc điểm
Người chết	Thân lạnh, không còn sức sống, không còn hơi ấm. Các hành (saṅkhāra) về thân, khẩu, ý đều diệt.
Người trong Diệt Thọ Tưởng Định	Thân còn hơi ấm, còn sức sống. Chỉ có các hành về thân, khẩu, ý tạm thời ngừng lại.
Người trong Tứ Thiền	Hơi thở ngừng, nhưng tâm vẫn hoạt động ở mức độ vi tế (Xả và Nhất Tâm).

Ý nghĩa và Mục đích

An trú trong an lạc tối thượng: Đây là trạng thái an tịnh và hạnh phúc cao nhất có thể đạt được, một sự an trú trong trạng thái tương tự Niết Bàn.
Nền tảng cho Tuệ Quán: Sau khi xuất định, tâm của hành giả trở nên cực kỳ trong sáng và sắc bén. Đây là thời điểm lý tưởng để thực hành minh sát (Vipassanā), quán chiếu về sự vô thường, khổ, vô ngã của các pháp hữu vi (bao gồm cả các tầng thiền đã trải qua), để đoạn trừ các lậu hoặc còn sót lại và chứng đắc quả vị A-la-hán (đối với vị A-na-hàm) hoặc để hưởng quả vị giải thoát (đối với vị A-la-hán).

Diệt Thọ Tưởng Định không phải là mục tiêu cuối cùng, nhưng nó là một thành tựu vĩ đại trên con đường tu tập, một minh chứng cho khả năng của tâm có thể đạt đến sự an tịnh tuyệt đối và là một phương tiện mạnh mẽ để hỗ trợ cho sự giải thoát cuối cùng.