Định Nghĩa từ Kinh Điển
Trong Kinh Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna Sutta), đức Phật dạy về thân niệm xứ:
“Này các Tỳ kheo, thế nào là Tỳ kheo sống quán thân trên thân? Ở đây, này các Tỳ kheo, Tỳ kheo đi đến khu rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi nhà trống, ngồi kiết già, lưng thẳng và an trú chánh niệm trước mặt.”
Mười Bốn Đề Mục Quán Thân
1. Niệm Hơi Thở (Ānāpānasati)
“Tỳ kheo thở vào dài, vị ấy biết: ‘Tôi thở vào dài’. Thở ra dài, vị ấy biết: ‘Tôi thở ra dài’…”
Phương Pháp
- Chú ý hơi thở vào ra
- Biết rõ độ dài ngắn
- Cảm nhận toàn thân hơi thở
Lợi Ích
- Tâm được tập trung
- Định lực phát triển
- Chánh niệm tăng trưởng
2. Bốn Oai Nghi
“Khi đi, vị ấy biết: ‘Tôi đi’. Khi đứng, vị ấy biết: ‘Tôi đứng’…”
Các Oai Nghi
- Đi
- Đứng
- Nằm
- Ngồi
Mục Đích
- Duy trì chánh niệm
- Thấy rõ thân hành
- Phát triển tỉnh giác
3. Tỉnh Giác trong Mọi Động Tác
“Tỳ kheo khi đi tới, đi lui… khi co tay, khi duỗi tay… đều làm với sự tỉnh giác.”
Phạm Vi Quán Sát
- Các động tác lớn
- Các động tác nhỏ
- Mọi cử động của thân
Ý Nghĩa
- Phát triển chánh niệm
- Thấy rõ thân hành
- Hiểu được bản chất thân
4. Quán 32 Thể Trược
“Trong thân này có: tóc, lông, móng, răng, da…”
Nội Dung
- 32 phần của thân
- Tính chất bất tịnh
- Bản chất vật chất
Mục Đích
- Thấy rõ thân bất tịnh
- Giảm tham ái
- Phá chấp thân
5. Quán Tứ Đại
“Vị ấy quán sát thân này về các giới: đất, nước, lửa, gió…”
Các Yếu Tố
- Đất (cứng, mềm)
- Nước (lỏng, kết dính)
- Lửa (nóng, lạnh)
- Gió (chuyển động)
Mục Đích
- Thấy rõ thân là vật chất
- Hiểu được bản chất thân
- Phá chấp ngã
6. Chín Giai Đoạn Tử Thi
“Như vị ấy thấy một tử thi quăng bỏ trong nghĩa địa…”
Các Giai Đoạn
- Tử thi sình trương
- Tử thi bị thú ăn
- Tử thi thành xương
- Xương tan thành bụi
Mục Đích
- Thấy rõ vô thường
- Hiểu được quy luật tự nhiên
- Phá chấp thân
Phương Pháp Thực Hành
1. Chuẩn Bị
- Chọn nơi thích hợp
- Tư thế thoải mái
- Tâm bình an
2. Thực Hành
- Duy trì chánh niệm
- Quán sát liên tục
- Không phán xét
3. Phát Triển
- Từ thô đến tế
- Từ ngoài vào trong
- Từ dễ đến khó
Lợi Ích của Thân Niệm Xứ
1. Đối Với Thân
- Sức khỏe tốt
- Thân thể nhẹ nhàng
- Các căn điều hòa
2. Đối Với Tâm
- Định lực phát triển
- Chánh niệm tăng trưởng
- Phiền não giảm thiểu
3. Đối Với Trí Tuệ
- Thấy rõ vô thường
- Hiểu được vô ngã
- Phát triển tuệ giác
Những Chướng Ngại và Cách Vượt Qua
1. Chướng Ngại
- Hôn trầm thụy miên
- Tán loạn
- Đau nhức khó chịu
2. Phương Pháp Khắc Phục
- Tăng cường tinh tấn
- Duy trì chánh niệm
- Điều chỉnh tư thế
Kết Luận
Thân Niệm Xứ là:
- Nền tảng thiền tập
- Cửa ngõ chánh niệm
- Con đường tuệ giác
Để thực hành tốt cần:
- Kiên trì liên tục
- Đúng phương pháp
- Không kỳ vọng