Câu Phần Giải Thoát là gì?

Câu Phần Giải Thoát (Pali: Ubhatobhāgavimutti) là một thuật ngữ dùng để chỉ một trong hai loại A-la-hán. Một vị A-la-hán được gọi là “Câu Phần Giải Thoát” là người đã đạt được sự giải thoát viên mãn ở cả hai phương diện (câu phần):

Giải thoát khỏi các chướng ngại của thiền định: Vị này có khả năng chứng đắc và an trú một cách tự tại trong tám tầng thiền giải thoát (aṭṭha vimokkhā), bao gồm bốn thiền Sắc giới (Rūpa-jhāna) và bốn thiền Vô sắc giới (Arūpa-jhāna). Đây là sự giải thoát của tâm (Tâm giải thoát - Cetovimutti).
Giải thoát khỏi các lậu hoặc bằng trí tuệ: Vị này đã dùng trí tuệ minh sát (Vipassanā) để thấy rõ thực tướng của các pháp, đoạn trừ hoàn toàn vô minh và tham ái, đạt được Tuệ giải thoát (Paññāvimutti).

Như vậy, vị này đã giải thoát “cả hai phần”, kết hợp sự thành tựu đỉnh cao của cả thiền định (Samatha) và thiền quán (Vipassanā).

Đặc điểm của vị A-la-hán Câu Phần Giải Thoát

Con đường tu tập: Vị này tu tập thuần thục cả hai pháp môn Samatha và Vipassanā. Họ sử dụng định lực hùng hậu từ các tầng thiền làm nền tảng vững chắc để phát triển trí tuệ minh sát, giúp cho sự quán chiếu trở nên sắc bén và mạnh mẽ.
Năng lực nổi trội: Họ viên mãn cả hai năng lực Định và Tuệ. Nhờ chứng đắc các tầng thiền, họ có thể an trú trong trạng thái hỷ lạc và tĩnh lặng sâu sắc trong thời gian dài, và thường sở hữu các năng lực thần thông (abhiññā) ở mức độ cao.
Giải thoát: Sự giải thoát của họ là toàn diện, không chỉ đoạn trừ phiền não bằng trí tuệ mà còn làm chủ hoàn toàn các trạng thái tâm cao cấp.

So sánh với Tuệ Giải Thoát (Paññāvimutti)

Tiêu chí	Câu Phần Giải Thoát (Ubhatobhāgavimutti)	Tuệ Giải Thoát (Paññāvimutti)
Con đường chính	Thiền Định (Samatha) và Thiền Minh sát (Vipassanā)	Thiền Minh sát (Vipassanā)
Chứng đắc Thiền	Chứng đắc và an trú được cả 8 tầng thiền	Không nhất thiết chứng đắc tất cả các tầng thiền
Năng lực	Cả Định và Tuệ đều viên mãn	Trí tuệ siêu việt
Giải thoát	Giải thoát khỏi cả hai phần: chướng ngại của định và chướng ngại của tuệ	Giải thoát khỏi lậu hoặc bằng trí tuệ

Mặc dù quả vị giải thoát cuối cùng (Niết Bàn) của cả hai vị là như nhau, không có sự hơn kém, nhưng vị A-la-hán Câu Phần Giải Thoát được xem là có những năng lực đặc biệt và toàn diện hơn trong khi còn tại thế. Đức Phật thường tán thán những vị Tỳ-kheo đạt được loại giải thoát này.

Kinh văn tham khảo

Trong Kinh Kitagiri (Trung Bộ 70), Đức Phật đã mô tả bảy hạng Thánh nhân, trong đó có vị “Câu Phần Giải Thoát” là người đã chứng được tám giải thoát, và các lậu hoặc đã được đoạn trừ do thấy bằng trí tuệ. Ngài khẳng định đây là hạng Tỳ-kheo mà Ngài không còn điều gì phải làm thêm cho vị ấy.