Định Nghĩa từ Kinh Điển
Trong Trường Bộ Kinh (Dīgha Nikāya), đức Phật dạy về Bát Định:
“Này Ānanda, có tám giải thoát này. Thế nào là tám? Có sắc, thấy các sắc, đó là giải thoát thứ nhất. Không có tưởng về sắc ở nội tâm, thấy các sắc ở ngoại cảnh, đó là giải thoát thứ hai…”
Tám Tầng Thiền Định
A. Tứ Thiền Sắc Giới (Rūpajhāna)
1. Sơ Thiền (Paṭhama-jhāna)
“Ly dục, ly bất thiện pháp, chứng và trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sinh, có tầm có tứ.”
Đặc Điểm
- Ly dục (Viveka)
- Có tầm (Vitakka)
- Có tứ (Vicāra)
- Có hỷ (Pīti)
- Có lạc (Sukha)
- Có nhất tâm (Ekaggatā)
Chướng Ngại Vượt Qua
- Tham dục (Kāmacchanda)
- Sân hận (Byāpāda)
- Hôn trầm thụy miên (Thīna-middha)
- Trạo cử hối quá (Uddhacca-kukkucca)
- Hoài nghi (Vicikicchā)
2. Nhị Thiền (Dutiya-jhāna)
“Diệt tầm và tứ, chứng và trú Thiền thứ hai, một trạng thái hỷ lạc do định sinh, không tầm không tứ, nội tĩnh nhất tâm.”
Đặc Điểm
- Nội tĩnh (Ajjhattaṃ sampasādanaṃ)
- Không tầm (Avitakka)
- Không tứ (Avicāra)
- Có hỷ (Pīti)
- Có lạc (Sukha)
- Có nhất tâm (Ekaggatā)
Chướng Ngại Vượt Qua
- Tầm (Vitakka)
- Tứ (Vicāra)
3. Tam Thiền (Tatiya-jhāna)
“Ly hỷ trú xả, chánh niệm tỉnh giác, thân cảm sự lạc thọ mà các bậc Thánh gọi là xả niệm lạc trú, chứng và trú Thiền thứ ba.”
Đặc Điểm
- Ly hỷ (Pītiyā ca virāgā)
- Trú xả (Upekkhako)
- Chánh niệm (Sato)
- Tỉnh giác (Sampajāno)
- Thân cảm lạc (Sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti)
- Có nhất tâm (Ekaggatā)
Chướng Ngại Vượt Qua
- Hỷ (Pīti)
4. Tứ Thiền (Catuttha-jhāna)
“Xả lạc xả khổ, diệt hỷ ưu đã cảm thọ trước, chứng và trú Thiền thứ tư, không khổ không lạc, xả niệm thanh tịnh.”
Đặc Điểm
- Xả lạc xả khổ (Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā)
- Diệt hỷ ưu (Pubbeva somanassa-domanassānaṃ atthaṅgamā)
- Không khổ không lạc (Adukkhamasukhaṃ)
- Xả niệm thanh tịnh (Upekkhā-sati-pārisuddhiṃ)
- Có nhất tâm (Ekaggatā)
Chướng Ngại Vượt Qua
- Lạc (Sukha)
B. Tứ Thiền Vô Sắc Giới (Arūpajhāna)
5. Không Vô Biên Xứ (Ākāsānañcāyatana)
“Vượt khỏi hoàn toàn sắc tưởng, diệt trừ các tưởng chướng ngại, không tác ý đến các tưởng sai biệt, với ý niệm ‘Hư không là vô biên’, chứng và trú Không vô biên xứ.”
Đặc Điểm
- Vượt khỏi sắc tưởng
- Tập trung vào không gian vô biên
- Tâm an trú trong không gian vô tận
Chướng Ngại Vượt Qua
- Sắc tưởng (Rūpa saññā)
6. Thức Vô Biên Xứ (Viññāṇañcāyatana)
“Vượt khỏi hoàn toàn Không vô biên xứ, với ý niệm ‘Thức là vô biên’, chứng và trú Thức vô biên xứ.”
Đặc Điểm
- Vượt khỏi không gian vô biên
- Tập trung vào thức vô biên
- Tâm an trú trong thức vô tận
Chướng Ngại Vượt Qua
- Không vô biên xứ tưởng
7. Vô Sở Hữu Xứ (Ākiñcaññāyatana)
“Vượt khỏi hoàn toàn Thức vô biên xứ, với ý niệm ‘Không có vật gì’, chứng và trú Vô sở hữu xứ.”
Đặc Điểm
- Vượt khỏi thức vô biên
- Tập trung vào sự trống rỗng
- Tâm an trú trong trạng thái không có gì
Chướng Ngại Vượt Qua
- Thức vô biên xứ tưởng
8. Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (Nevasaññānāsaññāyatana)
“Vượt khỏi hoàn toàn Vô sở hữu xứ, chứng và trú Phi tưởng phi phi tưởng xứ.”
Đặc Điểm
- Vượt khỏi vô sở hữu xứ
- Tâm vi tế tột cùng
- Không thể nói là có tưởng hay không có tưởng
Chướng Ngại Vượt Qua
- Vô sở hữu xứ tưởng
Lợi Ích Tu Tập
1. Đối Với Tâm
- Tâm an tịnh tột độ
- Tâm nhu nhuyễn
- Tâm tự tại
2. Đối Với Trí Tuệ
- Làm nền tảng cho tuệ quán
- Phát triển thần thông
- Hỗ trợ giải thoát
3. Đối Với Giải Thoát
- Tạm thời đoạn trừ phiền não
- Làm nền tảng cho Diệt Tận Định
- Hỗ trợ chứng ngộ Niết-bàn
Phương Pháp Tu Tập
1. Điều Kiện Tiên Quyết
- Giới thanh tịnh
- Đoạn trừ Năm Triền Cái
- Sống nơi thanh vắng
2. Tiến Trình Tu Tập
- Từng bước tiến lên
- Không vượt cấp
- Thứ lớp tu tập
3. Chướng Ngại Cần Vượt Qua
- Tâm tán loạn
- Hôn trầm thụy miên
- Chấp thủ vào các tầng thiền
Kết Luận
Bát Định là:
- Thành tựu cao cấp của thiền định
- Con đường đưa đến giải thoát
- Nền tảng cho trí tuệ viên mãn
Để thành tựu cần:
- Tu tập tuần tự
- Tinh tấn không ngừng
- Buông xả chấp thủ